Helmond & Cas

Cas? Nee ik heb het niet over het Centraal Antenne Systeem dat inmiddels ook al lang tot het verleden behoort. Een andere afkorting dan? Of gewoon de voornaam van? Zeker, en wel die van een van de beroemdste naoorlogse fotografen in Nederland. Fotograferen deed Cas Oorthuys (1908-1975) er in het begin van zijn werkzame leven bij, naast onder meer zijn ontwerpwerk. Maar vanaf de jaren veertig legde hij zich erop toe. Eerst legde Oorthuys het bezette Nederland en vervolgens de wederopbouw vast in zwart-wit. Zijn fotowerk vond wijde verbreding. En al gauw ging Oorthuys de wereld rond met zijn camera, Nederland bleef daarbij zijn thuisbasis. Zijn nalatenschap omvat een half miljoen foto’s en enkele tientallen boeken die op zijn foto’s zijn gebaseerd, inclusief een enkele uitgave die hij zelf samenstelde.

Zijn erfenis is ondergebracht in het Nederlands Fotomuseum te Rotterdam waar momenteel een selectie uit zijn enorme oeuvre ten toon is gesteld, met de nodige toelichting rond zijn voornaamste publicaties. Zo werkte hij jarenlang voor uitgeverij Contact waar hij een groot deel van de toen zo bekende Contact fotopockets van beeld voorzag. Oorthuys was betrokken bij diverse bedrijfsgedenkboeken die bij het toen bloeiende vaderlandse bedrijfsleven populair waren. Zijn werkwijze bij dat opdrachtwerk wordt in de tentoonstelling toegelicht; op basis van de contactafdrukken van zijn vele werkopnamen maakte hij een selectie. Geen poses, weinig uitsnedes, laat staan fotobewerking, maar het moment van de ‘werkelijkheid’ zoals hij die door zijn lens had vastgelegd.

Familie & financiën
Oorthuys vormde met zijn vrouw een soort familiebedrijf. Dankzij de systematische ordening van zijn archief bij leven konden nabestellingen en zogeheten stockfoto’s van bijvoorbeeld een spelend meisje gemakkelijk geleverd worden. Dit leverde het gezin Oorthuys de nodige financiële onafhankelijkheid op. En met het steeds omvangrijkere archief kon vaak wel een passend beeld gevonden worden. Dat beeld was soms een (onbedoelde) nevenoogst van een klus met een heel ander onderwerp. Zo zijn hoogstwaarschijnlijk ongevraagd geportretteerden in een publicatie beland waarvan zij geen vermoeden zullen hebben gehad. Oorthuys kreeg vaak ruim tijd en gelegenheid om in het kader van een opdracht (sfeer)beelden te schieten, die dan soms later in een andere context te pas kwamen.

Kasteel & meer
Zo zou het zo maar kunnen dat beelden van de landelijke omgeving van Helmond en de Warande of van spelende Helmondse jeugd op verschillende plekken een plaats heeft gekregen. Want in het archief Oorthuys zitten nogal wat negatiefbladen Helmond, een resultaat van de opdracht die hij hier in 1954 kreeg. Het afscheid van burgemeester Moons naderde en een commissie uit de burgerij bedacht dat een boek met een overzicht in woord en beeld van het bloeiende bedrijfsleven een passend cadeau zou zijn. Een schrijver van buiten, D. van der Linden, werd aangezocht, Oorthuys mocht het beeldgedeelte verzorgen. Die fotoreportage omvat veel meer dan alleen bedrijfsbeelden maar geeft een veelzijdig beeld van het uiterlijk van en het leven in een Brabantse industriestad.

⬆ Twee voorbeelden van Oorthuys’ zijn werk in Een kasteel tussen fabrieken: de schoolmeubelafdeling en de vervaardiging van de bekende sigarenvormen bij de houtwarenfabriek Bezemer. Het zijn twee van de weinige beelden die van het bedrijf bekend en bewaard zijn.

Vreemd genoeg ontbreekt deze fraaie publicatie, onder de welgekozen titel Een kasteel tussen fabrieken, op de expositie in Rotterdam. Wel is er een foto van een jacquardweefster van Diddens & Van Asten te Helmond te bewonderen die overigens verkeerd gedateerd is; dezelfde persoon staat in een wat andere pose in het genoemde boek. Oorthuys hield wel een systematisch archief bij, maar precieze locatie, datering e.d., laat staan namen van personen ontbreken vaak. Die waren ook niet nodig in het kader van de reportage. Zo weten we niet hoe deze weefster heette, in haar geval wel bij welk bedrijf ze werkte. Het archief is door het Nederlands Fotomuseum gedigitaliseerd en opengesteld voor aanvullingen en commentaar. Daarbij kunt u uw eigen interesses en voorkeuren aangeven. Dus als u de Helmondse beelden nader kunt duiden: graag. Onze nakomelingen zullen er u ooit dankbaar voor zijn, voor het moment zeker het Fotomuseum en het Helmonds historisch veld.

Stadshistoricus Giel van Hooff