3reacties

Helmondse Helden: Matthijs Vermeulen

logo of embleem van Helmondse HeldenNaast het theater ’t Speelhuis staan de bustes opgesteld van twee lokale componisten van serieuze muziek: Matthijs Vermeulen en Alphonse Stallaert.
        High culture in een fabrieksstad!
        Voor Alphonse Stallaert lijkt deze monumentale hulde aan de vroege kant: hij was een tijdje dirigent van het Brabants Orkest en heeft daarna zijn arbeidsterrein verlegd naar Frankrijk. Matthijs Vermeulen (1888 – 1967) daarentegen wordt op Wikipedia aangemerkt als niet minder dan ‘de grootste symfonische componist van Nederland’. Zelf kende ik hem al zonder een noot van hem te hebben gehoord, want hij is de veroorzaker geweest van een van de weinige incidenten in de geschiedenis van het Amsterdamse Concertgebouw. Dat incident, cruciaal voor zijn hele loopbaan, heeft wel een verongelijkt Helmonds tintje, al kan dat projectie mijnerzijds zijn.
       Maar eerst: wie was Matthijs Vermeulen? Hij werd geboren als Matheas van der Meulen, zoon van een kleine smid en winkelier in ijzerwaren op Kerkstraat 10. Het lag in de lijn der dingen dat hij zijn vader zou opvolgen, maar een zwakke gezondheid verhinderde dit en hij koos voor een priesteropleiding. Tijdens de muzieklessen op het seminarie van de Norbertijnen in Heeswijk kreeg hij een visioen van wat hij echt wilde worden.

Matthijs Vermeulen, Helmond

        Dankzij een gift van Pasturke van Thiel kon hij naar Amsterdam afreizen. Zijn beginjaren waren zeer karig, al gaf een conservatoriumdirecteur hem meteen gratis onderricht. Vervolgens regelde zijn broer, die priester was, dat hij bij het katholieke dagblad De Tijd muziekcriticus kon worden en nadien hielpen nieuwe contacten hem aan posities bij De Groene Amsterdammer en De Telegraaf, van welk laatste krant hij vijf jaar lang kunstredacteur zou blijven.
        Voor een zoon van een Helmonds smidje had hij het ver geschopt: doorgedrongen tot het hart van de Nederlandse kunstwereld en met een formidabel netwerk om zich heen. Maar hij wilde componeren. Hij had al enkele symfonieën geschreven en het probleem daarbij was dat hij ze niet uitgevoerd kreeg. Bij zijn eerste stuk gebeurde dat pas vijftig jaar na dato! Nu kampt iedere levende componist hiermee, want de klassieke muziekwereld zit helemaal niet te springen om nieuwe helden, zelfs al betreft het ‘de grootste symfonische componist van Nederland.’
        Matthijs, die zich als muziekcriticus al als enfant terrible had laten kennen, voelde zich tekortgedaan en wilde uit Nederland weg. Een kring van bewonderaars, onder wie de dichter Jan Greshoff en de componist Alphonse Diepenbrock, bracht de financiën bijeen om hem in Frankrijk ongestoord te kunnen laten werken. Al met al zou hij zeven grote symfonieën en veertien kleinere stukken vervaardigen. Als journalist bleef hij tot aan zijn dood actief en gerespecteerd.
        Inmiddels staat zijn volledige oeuvre op cd en is zijn publicitaire arbeid grotendeels gebundeld. Een vuistdikke biografie ligt voor belangstellenden in iedere bibliotheek klaar. Ongetwijfeld zal met deze projecten veel subsidiegeld gemoeid zijn geweest, bijeengepraat door een krachtige Matthijs Vermeulen Stichting, die als hoofdthema niettemin Matthijs’ miskenning heeft. Maar als er al iets schort aan de waardering voor hem, wanneer is het dan misgegaan? In het Concertgebouw!
        In 1919, het jaar van genoemd incident, dirigeerde daar de wereldberoemde Willem Mengelberg. Matthijs had hem zijn eerste symfonie ter inzage gegeven, waarop hij maanden later de aanbeveling kreeg dat hij beter compositielessen bij ene Cornelis Dopper kon nemen. Allicht reageerde Mengelberg hiermee op Matthijs’ kritische toon als journalist. Tijdens een concert van Cornelis Dopper – die, zoals dat heet, zelfs op de naar hem vernoemde Amsterdamse kade is vergeten – zat Matthijs geïrriteerd in de zaal, temidden van het deftige publiek. Hij moest aan de Amerikaan Sousa denken, maker van soldatenmarsen die beter klonken dan wat hij nu te horen kreeg. En na het slotakkoord, net voordat het applaus zou beginnen, riep Matthijs: ‘Leve Sousa.’
        Consternatie. Een Telegraaf-journalist die amok maakt!
        Matthijs werd uit het Concertgebouw verwijderd en zou er pas decennia later terugkeren.   

Jef de Jager